Jutro, czyli 6 stycznia obchodzone jest Objawienie Pańskie, powszechnie znane jako święto Trzech Króli. Uroczystość jest okazją do wspomnienia przybycia do betlejemskiej stajenki Mędrców, którzy oddali pokłon narodzonemu Chrystusowi. Z dniem tym są związane liczne tradycje. Jutrzejszy dzień w Polsce jest szczególnie wyjątkowy. To nie tylko dzień wolny od pracy, ale także głęboko zakorzeniona tradycja kulturowa i religijna. W naszym artykule przyjrzymy się temu wyjątkowemu dniu, jego znaczeniu w historii Polski oraz różnorodnym zwyczajom związanym z obchodzeniem Święta Trzech Króli. Przenikniemy przez bogactwo tradycji, od liturgicznych obrzędów w kościołach, aż po barwne korowody i orszaki, które wzbogacają polski krajobraz kulturalny tego dnia. Odkryjemy także, jakie znaczenie ma to święto w kontekście współczesnego społeczeństwa i jakie wartości kultywuje.
Objawienie Pańskie to chrześcijańska uroczystość. Symbolami święta jest szczególnie historia opisana w Ewangelii Mateusza, według której Mędrcy ze Wschodu przybyli do Betlejem, aby oddać pokłon małemu, nowonarodzonemu Jezusowi. Dlatego też święto to nazywa się Trzech Króli. Uroczystość Objawienia Pańskiego jest uzupełnieniem wydarzeń z Betlejem, po to, aby człowiek nie zatrzymał się tylko na narodzinach Dzieciątka Jezus, ale zwrócił uwagę, kim jest Ten, który się narodził. To święto pokazuje, że łatwo jest pójść za Jezusem z Betlejem, ale trzeba też pójść za Jezusem, który oddał swoje życie za nas na krzyżu.
Jakie są dawne zwyczaje oraz obrzędy w tym dniu?
Na pamiątkę darów złożonych Dzieciątku Jezus od końca średniowiecza 6 stycznia do kościołów przynoszono monety i wartościowe pierścionki jako złoto, żywicę jako kadzidło, a ziarenka jałowca lub lekarstwa jako mirrę. Święcono też wodę i kredę. Okadzano dom, obejście oraz zwierzęta gospodarskie – zwłaszcza bydło. Resztki wonności zawijano w białe płótno i przechowywano przez cały rok, by służyły jako remedium na wszelkiego rodzaju dolegliwości, m.in. okadzano nim chorego. Kosztowności natomiast wrzucano niemowlakom do pierwszej kąpieli, żeby w przyszłości zapewnić im bogactwo.
Święto Trzech Króli było dniem szczodrości. Z tej okazji polscy możnowładcy obdarzali swoich dworzan podarkami. Studenci otrzymywali datki pieniężne za odgrywane przez nich w tym dniu komedie. Upominki wymieniali pomiędzy sobą krewni z zamożnych rodzin. We wszystkich domach – i na wsi, i w mieście – rozdawano dzieciom czerwone jabłka oraz orzechy, które miały im zapewnić rumieńce zdrowia i mocne zęby. Nikomu w tym dniu nie szczędzono jedzenia i jałmużny. Do domów przychodzili też kolędnicy – z turoniem, kobyłką, niedźwiedziem, ale też Herodem, aniołem, diabłem i śmiercią… A także chłopcy przebrani za władców. Oni również, w zamian za życzenia składane gospodarzom, otrzymywali datek lub poczęstunek.
Popularnym zwyczajem było chodzenie po tzw. szczodrakach (albo „po rogalach”). W obrzędzie tym uczestniczyły dzieci recytujące przed domami krótkie wierszyki, za które dostawały szczodraki, czyli wypiekane z ciasta przysmaki – najczęściej rogale, ale też zwierzątka i lalki. Gospodyni wynosiła je w przetaku przed dom, za co dziękowano jej słowami: „Żebyście długo żyli, żeby wam się darzyło”. Gdy zbyt opieszale otwierała drzwi, mogła usłyszeć: „Nie młócił, nie młócił, żeby ci wiater stodołę wywrócił” czy też „Nie piekła, nie piekła, niech jedzie na łopacie do piekła”… Szczodraki miały swoją symboliczną wymowę, bowiem pieczono je takie, jaki był miniony rok. Po urodzajnym lepiono duże rogale z białej mąki, nadziewane serem, farszem mięsnym lub kapustą z grzybami. Jeśli rok uznano za biedny — szczodraki były malutkie z dodatkiem otrąb i bez nadzienia.
Z kolei w miastach i na szlacheckich dworach wybierano króla migdałowego. Wykorzystywano do tego specjalne słodkości: pierniki lub rożki. W jednym z ciastek ukrywano migdał, a osoba która go znalazła, nazywana była „królem”. W ten sam sposób wybierano „królową”. Migdałowa para zajmowała honorowe miejsce przy stole. Prócz tego zaszczytu miała jednak i towarzyskie obowiązki – musiała gościom organizować zabawę. Ta popularna francuska i angielska tradycja trafiła do Polski w XVIII w.
W kalendarzu ludowym święto Trzech Króli kończyło czas godów, a otwierało zapusty (karnawał), które trwały do Środy Popielcowej.
Tradycja świętowania jest wciąż żywa. 6 stycznia w większych miastach organizowane są barwne orszaki. Na wsiach popularne są wspólne spotkania i kolędowanie. Miejscowych i gości specjałami częstują wówczas koła gospodyń wiejskich.
Na świecie, święto to jest również dniem wolnym od pracy między innymi w trzech landach niemieckich (Badenii-Wirtembergii, Bawarii i Saksonii-Anhalt), w Austrii, na Cyprze, w Chorwacji, Finlandii, Grecji, Hiszpanii, Słowacji, Szwecji, Wenezueli i Włoszech.
Obecne, współczesne obyczaje związane z tym świętem
W Polsce dzień ten jest również okazją do licznych wydarzeń społecznych i kulturalnych. W wielu miastach organizowane są uroczystości, które przyciągają zarówno lokalną społeczność, jak i turystów. Procesje uliczne, z udziałem wiernych i duchowieństwa, stanowią integralną część obchodów. Podczas tych ceremonii często można zobaczyć rekonstrukcje scen biblijnych, co nadaje wyjątkowy charakter wydarzeniom.
Orszak Trzech Króli, jest widowiskiem, które w tym roku odbędzie się również i w naszym mieście, w Rzeszowie, po kilkurocznej przerwie. Startuje 6 stycznia, o godzinie 11:40, przy parkingu przy na hali sportowej na Podpromiu. O godzinie 12:00 razem z ks. biskupem Janem Wątrobą zostanie odprawiona modlitwa Anioł Pański, a potem orszak wymaszeruje ulicami miasta, by dotrzeć finalnie do Placu Farny, w Rzeszowie, w pobliżu popularnego deptaka, w centrum miasta.
Tradycyjnie w Polsce w dniu Trzech Króli odbywa się także specjalna msza święta, podczas której poświęcane są kredy, mirra i kadzidło. Następnie wierni oznaczają drzwi swoich domów kredą, zapisując litery „K+M+B” oraz rok, co ma przynieść błogosławieństwo na nadchodzący rok. Ta tradycja jest silnie zakorzeniona w polskim folklorze i przekazywana z pokolenia na pokolenie.
Ważnym aspektem święta jest także tradycja kolędowania. Grupy dzieci lub dorosłych, ubrane często w kolorowe stroje, odwiedzają domy, śpiewając kolędy i błogosławiąc mieszkańców. To również okazja do dzielenia się opłatkiem i życzeń.
Poza aspektem religijnym, Święto Trzech Króli jest dniem wolnym od pracy, co umożliwia rodzinom spędzenie czasu razem. Jest to także doskonała okazja do delektowania się tradycyjnymi potrawami, takimi jak ciasto z kremem (w niektórych regionach nazywane „królewskim”), czy specjalnymi plackami zatytułowanymi „gody” lub „trzej królowie”.
Podsumowując, Święto Trzech Króli w Polsce to nie tylko ważne wydarzenie religijne, ale również dzień, który łączy w sobie tradycję, kulturę i wspólnotę. Poprzez różnorodne obchody, społeczeństwo polskie celebruje tę datę, pielęgnując jednocześnie unikalne elementy dziedzictwa narodowego.
