W piątek, 13 stycznia Sejm RP niemal jednogłośnie przyjął ostateczną wersję przygotowaną przez Ministerstwo Sprawiedliwości tzw. ustawy antyprzemocowej 2.0. To kolejne wzmocnienie ochrony osób pokrzywdzonych przemocą domową. Ustawa czeka już tylko na podpis Prezydenta.
Aż 433 posłów było za przyjęciem przełomowych rozwiązań, które powstały w Ministerstwie Sprawiedliwości. Gdy wejdą w życie, Polska dołączy do krajów, w których ofiary przemocy domowej mogą liczyć na szybką i skuteczną pomoc. To sprawca przemocy fizycznej zagrażającej życiu lub zdrowiu domowników bezzwłocznie opuści mieszkanie.
Obowiązujące już od ponad dwóch lat przepisy autorstwa Ministerstwa Sprawiedliwości chroniące przed przemocą domową, okazały się bardzo skuteczne. Świadczą o tym liczby – do końca 2022 roku wydano prawie 9 tysięcy nakazów opuszczenia domu przez sprawców przemocy domowej i tylko trzy zażalenia na te decyzje, skutkujące uchyleniem przez sądy nakazu lub zakazu.
Dzięki opracowanej przez Ministerstwo Sprawiedliwości ustawie antyprzemocowej Polska dołączyła do wąskiego grona państw, w których obowiązuje najwyższy standard ochrony osób pokrzywdzonych przemocą domową. Już dziś osoba stosująca przemoc fizyczną, stanowiącą zagrożenie dla życia lub zdrowia domowników, musi na mocy decyzji policji bezzwłocznie opuścić mieszkanie. Dostaje też zakaz zbliżania się do domostwa przez 14 dni.
Także sądy mają do dyspozycji narzędzia umożliwiające szybsze rozpoznanie sprawy. Dzięki tym rozwiązaniom, to nie osoby pokrzywdzone przemocą, zazwyczaj kobiety, muszą uciekać z mieszkania lub pozostawać ze sprawcą przemocy pod jednym dachem, ale to sprawcy są zmuszeni do jego opuszczenia.
Uchwalona przez Sejm nowelizacja, przygotowana w Ministerstwie Sprawiedliwości pod nadzorem wiceministra Marcina Romanowskiego, dodatkowo wzmacnia ochronę osób doznających przemocy domowej. Dzięki nowym rozwiązaniom będą mogły otrzymać kompleksową ochronę i czuć się bezpieczne również poza domem.
Najważniejsze zmiany wzmacniające ochronę przed przemocą
Do obowiązujących już przepisów wprowadzone zostały rozwiązania, które umożliwią izolowanie osób stosujących przemoc domową, gdy stwarzają one zagrożenie dla życia lub zdrowia innych osób, także poza wspólnie zajmowanym mieszkaniem.
Policja i Żandarmeria Wojskowa otrzymają uprawnienia, by wydać wobec takiego sprawcy natychmiastowy:
- zakaz zbliżania się osoby dotkniętej przemocą na odległość ustaloną w metrach;
- zakaz kontaktowania się z osobą dotkniętą przemocą domową, aby uniemożliwić jej nękanie również za pomocą środków komunikowania się na odległość;
- zakaz wstępu i przebywania w określonych miejscach, jak zakład pracy, szkoła czy placówki oświatowo-wychowawcze, opiekuńcze i artystycznej oraz obiekt sportowy, gdzie uczęszcza osoba dotknięta przemocą domową lub jej dzieci.
Zakazy te będą mogły zostać przedłużone przez sąd cywilny, analogicznie jak w przypadku dotychczas obowiązującego zakazu zbliżania się do mieszkania. Kompetencje sądu cywilnego będą również szersze w zakresie ochrony przed tzw. stalkingiem. Sąd będzie mógł wydać zakaz kontaktowania się, gdy sprawca przemocy domowej nęka swą ofiarę za pomocą środków komunikacji elektronicznej, wzbudzając u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia albo w istotny sposób narusza jej prywatność.
Procedury przyjazne dla pokrzywdzonych przestępstwem
Ustawa antyprzemocowa 2.0, wprowadza również pakiet rozwiązań w zakresie procedury karnej przyjaznej dla najsłabszych.
W sprawie karnej organ prowadzący postępowanie będzie w oparciu o szczegółowy kwestionariusz ustalał indywidualne potrzeby pokrzywdzonego, aby przygotować przesłuchanie w sposób uwzględniający jego osobistą sytuację.
Zmiany nastąpią także w pouczeniach o prawach i obowiązkach uczestników postępowania. Mają być sporządzone w prostym, zrozumiałym języku. Dla osób nieporadnych ze względu na wiek lub stan zdrowia, lub osób które nie ukończyły 18 lat, przewidziano dodatkowo wyjaśnienia odnośnie ich uprawnień i obowiązków. W zależności od grupy docelowej, pouczenia oraz wyjaśnienia będą w formie opisowej lub graficznej.
Ministerstwo Sprawiedliwości podwyższyło standardy informowania osób poniżej 18 roku życia oraz osób przesłuchiwanych w trybach szczególnych o przebiegu, sposobie i warunkach przesłuchania. Osoby te otrzymają napisane przystępnym językiem informacje o tej czynności, które dla najmłodszych będą przygotowane również w formie graficznej.
Ustawa antyprzemocowa 2.0 wprowadza także nowy przyjazny tryb przesłuchania dla osób, u których występują zaburzenia psychiczne, zaburzenia rozwojowe lub zakłócenia zdolności postrzegania, które nie mogą być przesłuchane w trybie zwykłym. Jeżeli będzie to konieczne, przesłuchanie to będzie się odbywać przy wykorzystaniu komunikacji wspomagającej i alternatywnej (AAC). Komunikacja alternatywna służy porozumiewaniu się w inny sposób niż za pomocą mowy, a komunikacja wspomagająca ma charakter uzupełniający do występującej choćby w minimalnym stopniu mowy werbalnej. To przykładowo piktogramy, System PCS, czy system językowy MAKATON.
Wdrożenie nowych przepisów
Sukces ustawy antyprzemocowej 1.0 nie byłby możliwy bez zaangażowania i ofiarnej służby funkcjonariuszy Policji i żołnierzy Żandarmerii Wojskowej. Wdrażając nowe przepisy, podobnie jak w 2020 r., Ministerstwo Sprawiedliwości przeprowadzi szkolenie kilkudziesięciu tysięcy funkcjonariuszy i żołnierzy.
Rozwiązania w zakresie nowych narzędzi antyprzemocowych mają wejść w życie po sześciu miesiącach od ogłoszenia przepisów w Dzienniku Ustaw. Rozwiązania w zakresie procedury karnej przyjaznej dla dzieci, osób niedołężnych i z niepełnosprawnościami intelektualnymi wejdą w życie po roku. W tym czasie zostaną przygotowane standardy oraz wzory pouczeń, wyjaśnień i informacji. W formie opisowej prostym językiem oraz w formach graficznych, co będzie realizowane we współpracy z ekspertami polskimi z różnych dziedzin. Wykorzystane zostaną również dobre praktyki i międzynarodowego doświadczenia UNICEF, na podstawie porozumienia podpisanego przez Ministerstwo Sprawiedliwości we wrześniu 2022 r.
