22 kwietnia przypada 40. rocznica śmierci Franciszka Kotuli, patrona Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie. Z tej okazji serdecznie zapraszamy 27 kwietnia br. (czwartek) do Muzeum Okręgowego w Rzeszowie (ul. 3- go Maja 19), o godz. 14.00 na spotkanie upamiętniające tego uznanego muzealnika i badacza regionu.
Franciszek Kotula pozostawał aktywny zawodowo do samej śmierci, do samego końca również zbierał informacje w terenie, odwiedzając starszych mieszkańców regionu pamiętających jeszcze czasy, które już powoli odchodziły w zapomnienie. Część jego niezwykle popularnych publikacji ukazała się drukiem, już po jego śmierci.
We wstępie do jednaj z nich pt. „Przeciw urokom” wydanej w 1989 r., Piotr Kuncewicz tak pisał o Kotuli: „Chytry starzec z przebiegłym uśmiechem, z kieszenią pełną cukierków, szuka tajemnicy życia. Wie, że ma niewiele czasu, że jest to ostatni, desperacki wyścig ze śmiercią. Nie tylko swoją własną: świat, któremu zadaje swoje pytania, umiera równie szybko i równie nieodwracalnie. To już tylko drzazgi, ułomki, szczątki, rozproszone fragmenty. Wie że urodził się za późno, chciałby urodzić się jeszcze później. Czego ostatecznie szuka? Sposobu na życie, czy zgody ze śmiercią? Może to zresztą jedno i to samo. (…) szuka tajemnicy życia w słowach i obrzędach ludu”.
Franciszek Kotula (ur. 26 marca 1900 w Głogowie Małopolskim, zm. 26 kwietnia 1983 w Rzeszowie) – polski etnograf, historyk, folklorysta i muzealnik. Autor prac monograficznych o kulturze Lasowiaków, Rzeszowiaków, Pogórzan z regionów Polski południowo-wschodniej.
W 1920 ukończył z wyróżnieniem Seminarium Nauczycielskie w Rzeszowie, a w 1929 Wyższy Kurs Nauczycielski w Toruniu. Jako nauczyciel pracował w różnych miejscowościach ówczesnego powiatu rzeszowskiego. Uczył języka polskiego i historii w szkołach powszechnych w Straszydlu, Sołonce, Głogowie Małopolskim i Tyczynie, a od 1932 w Szkole Podstawowej nr 1 przy ulicy Bernardyńskiej w Rzeszowie. Realizując plan Towarzystwa Regionalnego Ziemi Rzeszowskiej, w 1934 rozpoczął organizację Muzeum Regionalnego, Archiwum i Biblioteki.
Okupację spędził w Rzeszowie. Brał udział w tajnym nauczaniu i ruchu podziemnym. W Muzeum Miejskim, na które wyremontowano bardzo zniszczony dom przy Rynku 8 (obecnie Rynek 6), przechowywano wiele tysięcy książek oraz tajne archiwum Armii Krajowej. Tu zdawano również podziemne matury. Po zakończeniu drugiej wojny przeszedł do Resortu Kultury: był współorganizatorem Muzeum Ziemi Rzeszowskiej oraz Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Przez cztery kadencje był radnym Wojewódzkiej Rady Narodowej. Należał do wielu towarzystw naukowych i kulturalnych. Pomimo iż nie uzyskał doktoratu, w 1954 r. za działalność naukową otrzymał tytuł docenta. Był autorem 20 książek, opublikował około 700 artykułów. Należał do Stowarzyszenia Historyków Sztuki.
Został pochowany na cmentarzu w rodzinnym Głogowie Małopolskim.
Za długoletnią pracę przed wojną został odznaczony Medalem Niepodległości (1938) i Srebrnym Krzyżem Zasługi, a po wojnie dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1946), 1954), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, odznaczeniami za Zasługi dla Województwa Rzeszowskiego, Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”, Zasłużony Działacz Ochrony Zabytków oraz innymi. W 1979 otrzymał Złotą Odznakę „Za opiekę nad zabytkami”. Otrzymał również Nagrodę Kolberga oraz nagrodę „Profilów”. W 1979 został Honorowym Obywatelem Miasta Leżajska.
17 września 1990 powstało w Rzeszowie Muzeum Etnograficzne im. Franciszka Kotuli (obecnie Oddział Muzeum Okręgowego). Od roku 1995 przyznawane są nagrody im. Franciszka Kotuli dla twórców ludowych, animatorów kultury oraz placówek popularyzujących folklor, a organizatorem tego przedsięwzięcia jest wspomniane Muzeum Etnograficzne, którym kieruje dr Krzysztof Ruszel.
Wybrane publikacje
1958 Obwarowania Rzeszowa i rozwój przestrzenny miasta w XVII-XVIII wieku (w: Pięć wieków miasta Rzeszowa), Warszawa;
1962 Z Sandomierskiej Puszczy;
1970 Hej, leluja czyli o wygasających starodawnych pieśniach kolędniczych w Rzeszowskiem, Toruń;
1974 Po Rzeszowskim Podgórzu błądząc, Kraków;
1982 Chłopi bronili się sami;
1982 Miasteczko na przykładzie Głogowa Małopolskiego i jego sąsiadów;
1983 U źródeł, Rzeszów;
1985 Tamten Rzeszów czyli Wędrówka po zakątkach i historii miasta;
1988 Pojedynek z diabłem;
1989 Przeciw urokom: wierzenia i obrzędy u Pogórzan, Rzeszowiaków i Lasowiaków, Warszawa;
1999 Losy Żydów rzeszowskich 1939-1944
